Α Κ Ρ Ι Τ Α Σ
Στις
11 Δεκεμβρίου 1990, λίγους μόλις μήνες πριν καταρρεύσει οριστικά το
αλβανικό κομμουνιστικό καθεστώς, η Βόρειος Ήπειρος συγκλονιζόταν από ένα
γεγονός που έμελλε να σημαδέψει ανεξίτηλα την ιστορία της μειονότητας.
Τα σύνορα παρέμεναν τότε κλειστά σαν ατσάλι,
και όσοι τα πλησίαζαν γνώριζαν ότι το τίμημα της ελευθερίας θα μπορούσε
να είναι ο θάνατος.
Εκείνη την μέρα, πέντε νέοι –τέσσερις Έλληνες ομογενείς από τα χωριά του
Βούρκου και ένας Αλβανός στρατιώτης που συμμετείχε στη φυγή– επιχειρούν
να περάσουν τα ηλεκτροφόρα συρματοπλέγματα προς την Ελλάδα. Το ταξίδι
τους ξεκινά μέσα στη βροχή και το σκοτάδι,
με ένα κινεζικό καμιόνι που τους πλησιάζει στο στρατόπεδο «Τζάστα»
στους λόφους των Αγίων Σαράντα. Λίγο πριν τα σύνορα, συνεχίζουν πεζοί.
Λίγα μέτρα από την ελευθερία, όμως, γίνονται αντιληπτοί. Ακολουθεί
ανταλλαγή πυρών. Δύο ομογενείς πέφτουν νεκροί επί τόπου, δύο
τραυματίζονται βαριά και ο στρατιώτης της ομάδας συλλαμβάνεται. Σύμφωνα
με μαρτυρίες, οι τραυματίες εκτελούνται λίγο αργότερα στο
χωριό Τσιφλίκι, όπου μεταφέρθηκαν αιμόφυρτοι.
Η σπίθα που άναψε την εξέγερση
Όταν το νέο φτάνει στο Αλύκο, το χωριό εκρήγνυται. Εκατοντάδες κάτοικοι
καταλαμβάνουν καμιόνι, παραλαμβάνουν τις σορούς των παιδιών τους και με
μοιρολόγια, κραυγές και συνθήματα –«Κάτω η δικτατορία», «Ζήτω η
ελευθερία»– ξεκινούν μια πρωτόγνωρη πορεία οργής
προς τους Αγίους Σαράντα.
Ο αυθόρμητος αυτός ξεσηκωμός, στον οποίο σύντομα προστίθενται δύο και
τρεις χιλιάδες άνθρωποι από τα γύρω χωριά, εξελίσσεται σε βίαιη
σύγκρουση με στρατό, αστυνομία και πολιτοφυλακές του καθεστώτος στη
χαράδρα του Λυκούρσι. Παρά τους πυροβολισμούς και τους
τραυματίες, το πλήθος δεν υποχωρεί. Μόνο όταν πέφτει το σκοτάδι και
έχουν μεταφερθεί πίσω τα φέρετρα των παιδιών, αποφασίζεται η επιστροφή
στο χωριό.
Η εξέγερση του Αλύκου ήταν το πρώτο μαζικό, ανοικτό και δυναμικό χτύπημα
κατά του καθεστώτος. Για μέρες η περιοχή ζει σε κατάσταση «αυτονομίας»,
χωρίς αστυνομία, χωρίς κομματικά στελέχη, χωρίς έλεγχο. Το καθεστώς
Αλία τρομάζει, αλλά η κατάρρευση είναι πλέον
θέμα χρόνου.
Η Δικαίωση
Ένα χρόνο αργότερα, η Αλβανία έχει ήδη αφήσει πίσω της τη δικτατορία.
Το 1994, οι τέσσερις ομογενείς ανακηρύσσονται επίσημα «μάρτυρες της Δημοκρατίας».
Το 2007, με χρηματοδότηση της ελληνικής Βουλής, ανεγείρεται στο Αλύκο
μνημείο όπου κάθε χρόνο, στις 12 Δεκεμβρίου, τελείται μνημόσυνο στη
μνήμη τους.
Σαν σήμερα, θυμόμαστε τους νέους που δάμασαν τον φόβο και έγιναν σύμβολο
ελευθερίας σε μια χώρα που βρισκόταν στο χείλος της αλλαγής.